ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΙ ΚΥΚΛΩΝΕΣ

Τι ονομάζουμε μεσογειακούς κυκλώνες;

Μπορεί στην καθημερινή ζωή η χρήση του όρου "κυκλώνα" να χρησιμοποιείται για να περιγράψει τους κυκλώνες στις τροπικές περιοχές αλλά στην μετεωρολογία μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ως κυκλώνες ακόμα και τα ισχυρά ή αλλιώς “βαθιά” χαμηλά βαρομετρικά. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει φυσικός ή μαθηματικός ορισμός του κυκλώνα αλλά φαινομενολογικά είναι ένας όρος που μπορεί να  χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει όλες τις ατμοσφαιρικές δίνες μεγάλης κλίμακας (διαμέτρου 500 χιλιομέτρων και άνω).

Ο όρος κυκλώνας μπορεί λοιπόν να είναι ένας αρκετά ευρύς ορισμός που μπορεί επιστημονικά να χρησιμοποιηθεί και για τα βαρομετρικά χαμηλά που δημιουργούνται στην περιοχή της Μεσογείου. Ένα παράδειγμα φαίνεται στις παρακάτω φωτογραφίες. Η φωτογραφία αριστερά δείχνει τη δορυφορική λήψη φωτογραφίας του κυκλώνα “Κατρίνα” που χτύπησε τις ακτές των ΗΠΑ τον Αύγουστο του 2005 ενώ η φωτογραφία δεξιά δείχνει μία άλλη λήψη φωτογραφίας από δορυφόρο αλλά ενός βαρομετρικού χαμηλού (ή αλλιώς κυκλώνα) που σχηματίστηκε μεταξύ της Κρήτης και της Αφρικανικής ακτής τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς. Η ομοιότητα μεταξύ των δύο κυκλώνων είναι εμφανής παρόλο που τα μεγέθη είναι εμφανώς διαφορετικά!

Ο τροπικός κυκλώνας  Κατρίνα την στιγμή που πλησιάζει τις ακτές των ΗΠΑ. (Jeff Schmaltz, MODIS Rapid Response Team, NASA/GSFC)	Μεσογειακός κυκλώνας που δημιουργήθηκε πάνω από τη θάλασσα μεταξύ της Λιβύης και της Κρήτης. (Jeff Schmaltz, MODIS Rapid Response Team, NASA/GSFC)

Πως καταλαβαίνουμε την ύπαρξη ενός κυκλώνα σε έναν χάρτη καιρού;

Οι κυκλώνες της Μεσογείου ονομάζονται και “εξωτροπικοί” κυκλώνες καθώς δημιουργούνται στα μέσα γεωγραφικά πλάτη, δηλαδή βόρεια των τροπικών και νότια των πολικών περιοχών. Πρόκειται λοιπόν για τα γνωστά σε όλους βαρομετρικά χαμηλά όπου στο κέντρο τους συναντάμε χαμηλές ατμοσφαιρικές πιέσεις, κάτι που απεικονίζεται στους μετεωρολογικούς χάρτες σαν ομόκεντροι κύκλοι του πεδίου της πίεσης. Για παράδειγμα δίνεται παρακάτω ένας χάρτη καιρού λίγο πριν τη λήψη της φωτογραφίας του Μεσογειακού κυκλώνα που είδαμε προηγουμένως.  Ο κυκλώνας φαίνεται να έχει αναπτυχθεί κοντά στις βόρειες ακτές της Αφρικής και νότια της Ιταλίας (στο κάτω μέρος του χάρτη). Στο χάρτη καιρού  ο κυκλώνας έχει ένα L (ή ένα Χ) κοντά στο κέντρο του, κάτι που υπονοεί την ύπαρξη ενός βαρομετρικού χαμηλού.

Μετεωρολογικός χάρτης που απεικονίζει την κατανομή της ατμοσφαιρικής πίεσης. Τα “L” δείχνουν τα σημεία χαμηλότερης πίεσης. (στιγμιότυπο από χάρτη καιρού της Βρετανικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας)

Που και πότε εμφανίζονται οι μεσογειακοί κυκλώνες;

Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι οι πιο έντονοι Μεσογειακοί κυκλώνες έχουν μια συχνότητα δημιουργίαςπερίπου των 100 κυκλώνων ανά χρόνο. Οι περισσότεροι από αυτούς θα αναπτυχθούν το φθινόπωρο και τον χειμώνα και από ελάχιστοι ως καθόλου το καλοκαίρι. Ανεξαρτήτως από το πού δημιουργήθηκαν, οι περιοχές όπου θα μπορέσουν να αναπτυχθούν αυτοί οι έντονοι κυκλώνες βρίσκονται κατά κύριο λόγο πάνω από τη θάλασσα. Ο παρακάτω χάρτης δείχνει τις τοποθεσίες όπου τέτοια συστήματα συναντιούνται πιο συχνά. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι δυνατοί κυκλώνες μπορούν να εμφανιστούν πάνω από το Αιγαίο και το Ιόνιο πέλαγος!

Οι κόκκινες κουκκίδες δείχνουν τις τοποθεσίες των 200 πιο έντονων κυκλώνων που αναπτύχθηκαν στην περιοχή της Μεσογείου κατά την εικοσαετία 1989-2008.

Τι είδους καιρό μπορούν να προκαλέσουν οι Μεσογειακοί κυκλώνες;

Επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει πως οι κυκλώνες στην περιοχή της Μεσογείου σχετίζονται με την πλειοψηφία των ακραίων βροχοπτώσεων. Ειδικά σε ότι αναφορά την χώρα μας, ακόμα και αν οι κυκλώνες δημιουργηθούν σχετικά μακριά, όπως π.χ. πάνω από την Αδριατική Θάλασσα, μπορούν να μας επηρεάσουν με έντονες βροχοπτώσεις. Ένα τέτοιο παράδειγμα φαίνεται στο βίντεο παρακάτω όπου αντιλαμβανόμαστε την ύπαρξη ενός κυκλώνα από την εμφανή κυκλωνική περιστροφή των σύννεφων πάνω από την Ιταλία. Η περιστροφική νεφοκάλυψη του συγκεκριμένου κυκλώνα επηρεάζει έντονα και την Ελλάδα. 

Στα παρακάτω βίντεο παρουσιάζονται συνθήκες καιρού στην Αθήνα λόγω αυτού του κυκλώνα:

Επιμέλεια κειμένου: Δρ. Εμμανουήλ Φλαούνας, επιστημονικός συνεργάτης Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, στο πλαίσιο της υποτροφίας Marie Sklodowska Curie (αριθμός 658997)